Geautomatiseerd testen van software brengt snelheid en kwaliteit

In het huidige DevOps tijd is de snelheid waarmee nieuwe software wordt uitgebracht net zo belangrijk als de kwaliteit ervan. Handmatig testen kan de constante stroom van updates en releases echter niet bijbenen. Dit is waar Geautomatiseerd Testen ( Automated Software Testing AST) in beeld komt.

Geautomatiseerd testen is het proces waarbij softwaretools worden gebruikt om testcases uit te voeren, resultaten te vergelijken met verwachte uitkomsten en testrapporten te genereren, dus allemaal met minimale menselijke tussenkomst. Het stelt ontwikkelteams in staat om regressietests (de herhaalde tests die controleren of nieuwe wijzigingen bestaande functionaliteit niet breken) naast snel ook betrouwbaar uit te voeren.

Door strategisch te investeren in testautomatisering – een keuze die een zorgvuldige afweging van kosten, risico’s en de vereiste snelheid (zoals we in dit artikel bespreken) vereist – kunnen bedrijven de kwaliteit verhogen, de time-to-market verkorten en hun menselijke testers vrijmaken voor waardevoller exploratief testen. Kortom: het is een onmisbare schakel in een Agile of DevOps-georiënteerde ontwikkelcyclus.

Waarom en wanneer Geautomatiseerd Testen?

Waarom doen we het?

De belangrijkste redenen om softwaretesten te automatiseren zijn:

• Snelheid en Efficiëntie: Geautomatiseerde tests voeren taken veel sneller uit dan handmatige testers, wat leidt tot snellere feedback en kortere ontwikkelcycli.
• Betere Dekking: Automatisering maakt het mogelijk om een groter aantal testgevallen uit te voeren, inclusief complexe scenario’s en data-combinaties, wat daardoor resulteert in een hogere testdekking.
• Herhaalbaarheid en Consistentie: Geautomatiseerde tests voeren dezelfde stappen telkens op precies dezelfde manier uit, waardoor menselijke fouten en inconsistenties worden geëlimineerd. Dit is cruciaal voor Regressietesten, waarbij je wilt controleren of nieuwe wijzigingen de bestaande functionaliteit niet hebben verbroken.
• Kostenbesparing op de Lange Termijn: Hoewel de initiële investering in automatisering hoog kan zijn, levert het op de lange termijn besparingen op door de snelheid en de vermindering van de tijd die nodig is voor herhaalde handmatige tests.
• Nachtelijke Uitvoering: Tests kunnen ’s nachts of in het weekend worden uitgevoerd (bijvoorbeeld via Continuous Integration/Continuous Delivery (CI/CD) pipelines), zonder dat menselijke tussenkomst nodig is.

Wanneer doen we het?

Geautomatiseerd Testen is het meest waardevol voor:

1. Regressietesten: Dit is de meest cruciale toepassing. Telkens wanneer er nieuwe code wordt toegevoegd of gewijzigd, moet je snel en betrouwbaar controleren of de bestaande functionaliteit nog werkt.
2. Testen met Hoge Frequentie: Testen die vaak herhaald moeten worden, zoals Smoke tests (snelle controle van de kritieke functionaliteit) of tests die deel uitmaken van elke build.
3. Tests met Grote Datasets: Tests die complexe invoer of een groot aantal herhalingen vereisen.
4. Performance en Load Testing: Dit is namelijk vrijwel onmogelijk om handmatig uit te voeren.

Wanneer niet automatiseren: Tests die slechts één keer worden uitgevoerd (ad-hoc), zeer complexe visuele of UX-validatie (hoewel tools hiervoor verbeteren), of tests die veel menselijke interpretatie of creativiteit vereisen.

Hoe bereiden we Geautomatiseerd Testen voor?

Een succesvolle implementatie van geautomatiseerd software testen begint echter met een grondige voorbereiding en een duidelijke strategie. Het gaat niet alleen om het kiezen van een tool, maar om het integreren van automatisering in het hele ontwikkelproces.

Hieronder volgen de essentiële stappen voor het voorbereiden van automatische software tests:

1. Strategie en Selectie van Testgevallen

De eerste en belangrijkste stap is bepalen wat en hoe je gaat automatiseren.

Bepaal de Teststrategie

Stel een duidelijke testautomatisering-strategie op. Gebruik hierbij de Testautomatiseringpiramide als leidraad:

• Basis (Unit Tests): Automatiseer de meeste tests op code-niveau. Deze zijn snel, betrouwbaar en eenvoudig te onderhouden.
• Midden (API/Integratie Tests): Automatiseer de communicatie tussen modules en systemen (via API’s). Deze zijn sneller en stabieler dan UI-tests.
• Top (UI Tests): Automatiseer slechts een kleine, kritieke set van end-to-end tests via de gebruikersinterface (UI). Deze zijn traag en het meest onderhoudsgevoelig.

Selecteer de testgevallen

Niet elke handmatige test is geschikt voor automatisering. Focus op tests die:

• Regressie valideren (de belangrijkste, herhaalde tests).
• Vaak uitgevoerd moeten worden (bijvoorbeeld bij elke build of deploy).
• Kritieke bedrijfsfunctionaliteit afdekken (de hoogste risicogebieden).
• Handmatig veel tijd en moeite kosten.

Vermijd automatisering van tests die vaak veranderen (instabiele functionaliteit) of die een menselijke, creatieve blik op de gebruikerservaring (UX/exploratief) vereisen.

2. Het Testframework opzetten

Het opzetten van een robuuste en onderhoudbare structuur (bijv. Keyword-Driven, Data-Driven, Page Object Model (POM)) om de testscripts te organiseren. Dit is namelijk de technische basis voor de geautomatiseerde tests.

Tool selectie

Kies een testtool die past bij de technologie van je applicatie en de vaardigheden van je team. Denk aan:

• Unit Tests: Tools als JUnit (Java) of NUnit (.NET).
• Web UI Tests: Selenium, Cypress, Playwright.
• API Tests: Postman, Rest Assured.

Framework ontwikkeling

Zet een robuust en onderhoudbaar testframework op. Een goed framework:

• Maakt gebruik van het Page Object Model (POM) voor UI-tests, wat de onderhoudbaarheid enorm verhoogt.
• Heeft gestandaardiseerde methoden voor het omgaan met testdata (Data-Driven Testing).
• Biedt bovendien duidelijke en leesbare rapportage.

Testomgeving en data

Zorg voor een stabiele en representatieve testomgeving die zo veel mogelijk lijkt op de productieomgeving.

• Ontwikkel een strategie voor het aanmaken en beheren van testdata. Geautomatiseerde tests hebben namelijk vaak specifieke, gecontroleerde data nodig.
• Zorg dat de omgeving eenvoudig gereset kan worden tussen testruns om consistentie te garanderen.

3. Integratie en Uitvoering

Testscripts ontwikkelen

Het schrijven van de feitelijke code die de software test. Nadat de strategische beslissing voor automatisering is genomen, begint het team met de Testontwerpfase. In deze fase vertalen we de handmatige testgevallen naar geautomatiseerde testscripts (de code) die klaar zijn voor herhaalde en snelle uitvoering, meestal binnen de CI/CD-pipeline.

Integratie met CI/CD

De grootste waarde bereiken we wanneer we geautomatiseerde tests volledig integreren in de pipeline.

Integreer de geautomatiseerde tests in de Continuous Integration/Continuous Delivery (CI/CD) development pipeline (bijv. via Jenkins, GitLab CI, Azure DevOps), zodat ze automatisch worden uitgevoerd na elke code-commit.

• Configureer de pipeline zodat geautomatiseerde tests automatisch draaien na elke code-commit of build.
• Hierdoor krijgen ontwikkelaars onmiddellijk feedback over hun wijzigingen (vroegtijdige detectie van fouten).

Rapportage en feedback

Zorg voor een duidelijke, zichtbare rapportage voor het hele team.

• Testresultaten moeten in één oogopslag laten zien welke tests gefaald zijn en waarom.
• Koppel de rapportage aan het issue-tracking systeem (bv. Jira) om het loggen en opvolgen van bugs te vergemakkelijken.
• Testscripts moeten we onderhouden wanneer de applicatie verandert.

Kennis en cultuur

• Zorg dat de testers de juiste programmeerkennis hebben om efficiënte en betrouwbare scripts te schrijven.
• Veranker testautomatisering in het testbeleid van de organisatie. Het moet een gedeelde verantwoordelijkheid zijn van het hele ontwikkelteam (DevOps-cultuur).

Afwegingen die vooraf gaan aan de keuze voor automatisch testen van software

De beslissing om over te stappen op en zwaar te investeren in geautomatiseerd testen is een strategische keuze die een zorgvuldige afweging vereist, vaak op basis van een Business Case of een Risicoanalyse.

De belangrijkste afwegingen die een bedrijf voorafgaand aan de keuze voor geautomatiseerd testen maakt, vallen onder de volgende categorieën:

1. Financiële en rendementsafwegingen (ROI)

De meest kritieke vraag is of de investering zichzelf terugbetaalt.

Afweging	Toelichting
Terugverdientijd (ROI)	Hoe vaak moeten de tests uitgevoerd worden om de initiële kosten van het schrijven van de geautomatiseerde scripts terug te verdienen? Zeer herhaalde tests leveren sneller rendement op dan eenmalige tests.
Initiële investering	Wat zijn de kosten voor de aanschaf van tools, het opzetten van de infrastructuur (testomgevingen, CI/CD) en het trainen of aannemen van gespecialiseerde automatiseerders?
Onderhoudskosten	Geautomatiseerde tests zijn code. Wat is de verwachte tijd en het budget voor het onderhouden, aanpassen en repareren van scripts wanneer de applicatie verandert? Een slecht onderhouden set tests wordt een liability in plaats van een asset.
Kosten van defecten	Wat is de financiële schade (reputatie, verloren omzet, herstelkosten) van bugs die de productie halen? Automatisering verlaagt deze kosten door fouten vroegtijdig te vinden.

2. Risico’s en kwaliteitsafwegingen

De beslissing is sterk gekoppeld aan de risicobereidheid van de organisatie.

Afweging	Toelichting
Regressierisico	Hoe groot is het risico dat een nieuwe code-wijziging bestaande, kritieke functionaliteit breekt? Bij hoge risico’s is automatisering van regressietests essentieel.
Kwaliteit en betrouwbaarheid	Wil het bedrijf een hogere en aantoonbare kwaliteitsstandaard bereiken? Geautomatiseerde tests bieden objectief bewijs dat gedefinieerde functies werken.
Testdekking	Kan handmatig testen de vereiste testdiepte en breedte (dekking) garanderen binnen de gestelde tijd? Automatisering maakt een veel bredere dekking mogelijk, vooral op de lagere niveaus (Unit, API).
Menselijke fouten	Hoe groot is de kans op menselijke fouten bij het herhaaldelijk uitvoeren van saaie, repetitieve tests? Automatisering elimineert deze variabele.

3. Operationele en technische afwegingen

Deze factoren bepalen de haalbaarheid van automatisering.

Afweging	Toelichting
Snelheid van Release	Is er behoefte om sneller te releasen (kortere time-to-market), bijvoorbeeld om competitief te blijven? Alleen automatisering kan testen voldoende versnellen om CI/CD-processen te ondersteunen.
Stabiliteit van de Applicatie	Is de software die getest moet worden al voldoende stabiel? Het automatiseren van functionaliteit die constant verandert is inefficiënt en frustrerend (“putting the cart before the horse”).
Technische Complexiteit	Vereist de applicatie tests die handmatig onmogelijk zijn (bijv. load testing, stress testing, high-volume datatests)? In dat geval is automatisering een vereiste, geen keuze.
Beschikbaarheid van Testomgevingen	Is het mogelijk om snel en betrouwbaar testomgevingen op te zetten en te resetten? Een onstabiele testomgeving maakt geautomatiseerde tests onbetrouwbaar.

4. Organisatorische Afwegingen

De menselijke en culturele aspecten spelen een grote rol.

Afweging	Toelichting
Beschikbare kennis	Heeft het team de programmeer- en automatiseringsvaardigheden in huis? Zo niet, dan moet er tijd en budget worden vrijgemaakt voor werving of training.
Culturele verandering	Is de organisatie bereid om de testverantwoordelijkheid te verschuiven van alleen een QA-team naar het hele ontwikkelteam (DevOps/Shift-Left)? Automatisering vereist samenwerking.
Focus van handmatige testers	Door saaie regressietests te automatiseren, komt er tijd vrij voor handmatige testers om zich te richten op exploratief testen en usability (de gebieden waar de menselijke meerwaarde het hoogst is). Dit is een strategische verschuiving van middelen.

De keuze voor automatisering is in de moderne Agile- en DevOps-wereld vaak geen ‘of/of’-vraag, maar een ‘hoeveel/waar’-vraag. Het gaat erom een evenwicht te vinden tussen de snelheid van Unit- en API-tests en de betrouwbaarheid van de kritieke, geautomatiseerde UI-tests, terwijl de menselijke testers de meest waardevolle, onvoorspelbare gebieden blijven verkennen.

Kunnen we met geautomatiseerd testen de gebruikersverwachtingen valideren?

Gedeeltelijk, maar met een nuance.

Technische Validatie is mogelijk, geautomatiseerde tests kunnen namelijk functionele eisen valideren die direct voortkomen uit user-stories of requirements. Een Acceptatietest (vaak in de vorm van Behavior-Driven Development (BDD) tests) controleert of een functie werkt zoals de ‘gebruiker’ (product owner/stakeholder) deze heeft gedefinieerd.

Validatie van de gebruikers ervaring is niet mogelijk. Automatisering is minder geschikt voor het valideren van de pure gebruikerservaring (UX), zoals:

• Hoe intuïtief is de navigatie?
• Hoe voelt de visuele afwerking aan?
• Is de flow logisch voor een nieuwe gebruiker?

Handmatige Exploratieve Testen en Usability Tests met echte gebruikers blijven daarom essentieel om de gevoelsmatige en ervaringsgerichte aspecten van de gebruikersverwachtingen te valideren. Geautomatiseerd testen zorgt ervoor dat de functies werken zoals bedoeld; handmatige tests zorgen ervoor dat de functies worden gewaardeerd door de gebruiker.

Zijn de uitkomsten van geautomatiseerd testen betrouwbaar?

Ja, op voorwaarde dat:

• De testscripts moeten goed geschreven en stabiel zijn. ‘Flaky tests’ ondermijnen namelijk het vertrouwen in de resultaten.
• De omgeving waarin de tests draaien (databases, servers, netwerk) moet een realistische en consistente weergave zijn van de productieomgeving.
• Er moet eveneens duidelijke en snelle rapportage zijn over welke tests gefaald hebben, waarom, en onder welke omstandigheden.

Geautomatiseerde tests zijn op zichzelf objectief en betrouwbaar, omdat ze exact doen wat is geprogrammeerd. De betrouwbaarheid ligt echter in de kwaliteit van de geprogrammeerde testgevallen en het managen van het testproces.

Discussieer mee op ITpedia LinkedIn of op Financial Executives LinkedIn.