Sharing IT Best Practices with youSharing IT Best Practices with you
QR-codes
QR-codes zijn overal. Van het snel openen van restaurantmenu’s tot het afhandelen van betalingen en het delen van contactinformatie, deze handige vierkantjes hebben ons dagelijks leven efficiënter gemaakt. Toch schuilt er, net als bij veel digitale gemakken, een keerzijde. Want hoe veilig zijn die snelle scans eigenlijk? Cybercriminelen zien in de populariteit van QR-codes een nieuwe kans om gebruikers te misleiden, vaak door ze via ogenschijnlijk legitieme codes naar malafide websites te lokken, met phishing en malware als potentieel gevolg.
De kern van het probleem ligt in het feit dat een QR-code fungeert als een onzichtbare link. Je ziet pas waar je naartoe gaat ná het scannen, wat het moeilijk maakt om een betrouwbare code van een gevaarlijke te onderscheiden. Dit gebrek aan transparantie is de achilleshiel die kwaadwillenden graag uitbuiten.
Hoewel gebruikers zich bewust moeten zijn van de risico’s en voorzichtige scanpraktijken moeten aanleren, ligt een groot deel van de verantwoordelijkheid voor veilige QR-code-implementaties bij de programmeur. Zij zijn het die de fundering leggen voor de technologie en de processen die ervoor zorgen dat een QR-code niet alleen functioneel is, maar ook inherent veilig. Dit artikel duikt in de gevaren van malafide QR-codes en legt uit hoe programmeurs, met de juiste kennis en implementaties, de veiligheid van QR-codes aanzienlijk kunnen verbeteren en gebruikers kunnen beschermen tegen digitale bedreigingen.
Als programmeur heb je een cruciale rol in het veilig maken van QR-codes. Het gaat niet zozeer om het versleutelen van de QR-code zelf (een QR-code is immers een visuele representatie van data), maar om het beveiligen van de data die de QR-code bevat en de processen eromheen.
Hier zijn belangrijke overwegingen en technieken voor programmeurs om QR-codes veilig te implementeren:
Dit is verreweg het belangrijkste aspect. De QR-code is slechts een poort naar informatie.
Zorg ervoor dat de URL waarnaar de QR-code verwijst, altijd via HTTPS (Secure Hypertext Transfer Protocol) wordt aangeboden. Dit versleutelt de communicatie tussen de gebruiker en de server, wat man-in-the-middle aanvallen voorkomt en de integriteit van de gegevens garandeert. Implementeer SSL/TLS certificaten op je webservers en configureer je applicaties om HTTPS af te dwingen (bijv. via HSTS headers).
Zorg ervoor dat je applicatie geen open redirects toestaat. Een open redirect is een kwetsbaarheid waarbij een aanvaller een parameter kan manipuleren om gebruikers naar een willekeurige externe URL te leiden, zelfs als de oorspronkelijke QR-code naar een legitieme URL op jouw domein wijst. Valideer alle redirect-URL’s strikt en accepteer alleen absolute URL’s binnen je eigen domein of een expliciet toegestane lijst van externe domeinen. Gebruik geen user-input direct in redirect-parameters.
Als de QR-code gegevens bevat die afkomstig zijn van gebruikersinvoer (bijv. een gepersonaliseerde vCard-QR-code), zorg er dan voor dat deze invoer grondig wordt gevalideerd en gesanitized om injectieaanvallen (zoals XSS of SQL-injectie als de data in een database wordt opgeslagen) te voorkomen. Gebruik inputvalidatie aan zowel de client- als serverzijde. Pas output-encoding toe waar nodig.
Statische QR-codes kunnen niet worden gewijzigd nadat ze zijn gegenereerd. Als de QR-code gevoelige gegevens direct bevat (bijv. een wifi-wachtwoord), is dit een risico. Beperk de direct ingebedde gevoelige gegevens. Verwijs in plaats daarvan naar een beveiligde webpagina of API-endpoint waar de gevoelige informatie na authenticatie kan worden opgehaald.
Dynamische QR-codes bieden veel meer controle en beveiligingsmogelijkheden dan statische QR-codes.
Bij dynamische QR-codes wijst de code naar een korte, vaste URL op jouw server, die vervolgens doorverwijst naar de werkelijke (mogelijk wijzigbare) content. Dit betekent dat je de bestemming van de QR-code kunt wijzigen als de oorspronkelijke link onveilig wordt. Bouw een robuust redirect-systeem dat de uiteindelijke URL beheert en waarmee deze op elk moment kan worden geüpdatet.
Dynamische QR-codes maken het mogelijk om scans te monitoren (tijdstip, locatie, apparaat). Dit kan helpen bij het detecteren van verdachte activiteiten of pogingen tot misbruik (bijv. veel scans vanuit onverwachte locaties). Implementeer logging en analysefunctionaliteiten voor QR-code scans. Denk aan dashboards of alerts voor afwijkend gedrag.
Dynamische QR-codes kunnen worden ingesteld met een vervaldatum of een maximaal aantal scans, waarna ze ongeldig worden. Dit vermindert het risico van langdurig misbruik. Voeg functionaliteit toe voor het instellen en afdwingen van vervaldata of gebruikslimieten.
Maak gebruik van goed onderhouden en geauditeerde QR-code generatiebibliotheken (bijv. ZXing, qrcode.js) in je programmeertaal. Vermijd zelfgebouwde, ongeteste implementaties die fouten kunnen bevatten. Kies een populaire, actief ontwikkelde bibliotheek en houd deze up-to-date.
Als de data die door de QR-code wordt ontsloten (of de metadata ervan) gevoelig is en in een database wordt opgeslagen, versleutel deze dan op databaseniveau. Pas encryptie-at-rest toe op je databases voor gevoelige kolommen.
Zorg ervoor dat alleen geautoriseerde personen of systemen toegang hebben tot de functionaliteit om QR-codes te genereren, vooral als deze gekoppeld zijn aan gevoelige acties of informatie. Implementeer robuuste authenticatie en autorisatie (bijv. RBAC – Role-Based Access Control) voor de QR-code generatie-API’s of -interfaces.
Voor zeer gevoelige toepassingen (zoals authentificatie of digitale handtekeningen) kunnen programmeurs verder gaan dan alleen veilige URL’s.
De QR-code kan een korte, digitaal ondertekende payload bevatten. De ontvanger kan deze handtekening verifiëren met een publieke sleutel om de authenticiteit van de gegevens en de afzender te garanderen. Dit wordt vaak gebruikt voor documentverificatie. Implementeer cryptografische handtekeningmechanismen (bijv. RSA, ECDSA) en zorg voor veilig sleutelbeheer. De QR-code bevat dan de data én de handtekening.
Hoewel de QR-code zelf niet ‘versleuteld’ kan worden, kun je de inhoud ervan versleutelen voordat je die in de QR-code plaatst. De scanner app heeft dan een decryptiesleutel nodig. Dit is complex en vaak onpraktisch voor algemeen gebruik, omdat elke gebruiker de juiste app en sleutel moet hebben.
Dit vereist een geavanceerde implementatie waarbij de client-side scanner-app de ingebedde versleutelde data kan decoderen met een vooraf gedeelde of dynamisch verkregen sleutel. Dit is meestal alleen haalbaar in gesloten systemen.
Voor authenticatie of sessiebeheer kan een JWT (een compacte, URL-safe manier om claims te vertegenwoordigen tussen twee partijen) in de QR-code worden geplaatst. De server kan de handtekening van de JWT verifiëren. Genereer en valideer JWT’s correct, inclusief het beheer van geheime sleutels. Let op de houdbaarheid van de tokens.
Hoewel dit niet direct programmeren is, is het essentieel voor de algehele veiligheid.
De scanner-app kan de volledige URL weergeven voordat de gebruiker besluit te klikken. Hoewel dit vaak een functie van de scanner-app is, kun je in je eigen applicaties gebruikers trainen hierop te letten.
Als de QR-code onderdeel is van een proces (bijv. inloggen), communiceer dan duidelijk wat er zal gebeuren na het scannen. Integreer duidelijke instructies en waarschuwingen in de UI van je applicatie.
De opkomst van QR-codes heeft ons digitale leven ontegenzeglijk verrijkt met snelheid en gemak. Maar zoals in de introductie al werd aangegeven, brengt deze efficiëntie ook de nodige veiligheidsrisico’s met zich mee. De onzichtbare link die een QR-code creëert, maakt het een potentieel gevaarlijk instrument in de handen van cybercriminelen, die maar al te graag profiteren van het onwetende vertrouwen van gebruikers. Het is dan ook duidelijk: de verantwoordelijkheid voor het tegengaan van phishing en malware via QR-codes rust niet alleen op de schouders van de eindgebruiker, maar in grote mate ook op die van de programmeur.
Als programmeur ben je de architect van de digitale infrastructuur achter elke QR-code. Het gaat niet om het versleutelen van het visuele patroon zelf, maar om het beveiligen van de onderliggende data en de processen die geactiveerd worden na een scan. Dit begint bij de fundamentele keuze voor HTTPS, die ervoor zorgt dat de communicatie tussen gebruiker en server altijd versleuteld is. Het voorkomen van open redirects en het nauwgezet sanitizen en valideren van gebruikersinvoer zijn cruciale stappen om te voorkomen dat kwaadwillenden gaten in je systemen vinden.
De overstap naar dynamische QR-codes is hierbij een gamechanger. Waar statische codes eenmaal gegenereerd onveranderlijk zijn, bieden dynamische codes de flexibiliteit om bestemmingen te wijzigen mocht een link onverhoopt compromitterende informatie bevatten. Deze controle, gecombineerd met de mogelijkheid tot monitoring, het instellen van vervaldata, en het implementeren van toegangsbeperkingen, geeft programmeurs krachtige tools in handen om risico’s proactief te beheren en te minimaliseren.
En voor de meest gevoelige toepassingen? Dan kan de programmeur verder gaan met geavanceerde cryptografische technieken, zoals digitale handtekeningen of het gebruik van JSON Web Tokens (JWT). Dit soort implementaties transformeert de QR-code van een simpele verwijzing naar een robuust onderdeel van een beveiligde authenticatie- of verificatiestroom.
Kortom, de veiligheid van QR-codes is een directe weerspiegeling van de zorgvuldigheid en expertise van de programmeur. Door te focussen op veilige URL’s, robuuste achterliggende systemen, slimme implementaties van dynamische codes, en waar nodig geavanceerde cryptografie, bouw je niet alleen aan functionele toepassingen, maar ook aan een veiligere digitale omgeving voor iedereen. Je code is de eerste verdedigingslinie tegen de potentiële gevaren van dit alomtegenwoordige vierkantje.
Discussieer mee op ITpedia LinkedIn of op Financial Executives LinkedIn. 
Mogelijk is dit een vertaling van Google Translate en kan fouten bevatten. Klik hier om mee te helpen met het verbeteren van vertalingen.